Nằm trong không gian của làng cổ Đông Sơn (phường Hàm Rồng, TP Thanh Hóa), chùa Đông Sơn tọa lạc trên triền núi Lợn Vàng, với tầm nhìn ra núi "con Voi, con Mèo" theo cách gọi của người dân địa phương. Chùa Đông Sơn mang đến một không gian yên bình, làm cho làng cổ thêm phần trầm mặc và giàu giá trị.
Chùa Đông Sơn: Một ngôi chùa cổ tuyệt đẹp
Chùa Đông Sơn nằm bên bờ sông Mã, với lưng tựa vào núi Rồng. Nơi đây đã từng có ruộng sâu, ruộng cạn, vùng thấp núi cao, hang động, bến sông tấp nập và cảnh quan hữu tình. Phía trước làng là một cánh đồng rộng màu mỡ, được bao bọc bởi những ngọn núi đá nhỏ, đồi đất thấp xen kẽ nhau, tạo thành một dáng hình kỳ lạ. Nằm ở phía Đông của làng là hệ thống núi đất kéo dài từ Ngã ba Đầu - nơi sông Chu chạy theo bờ Nam, gặp sông Mã. Phía Nam làng là hệ thống đồi đất cao có nhiều ngọn núi, trong đó nổi bật là núi Cánh Tiên với huyền thoại về những nàng tiên giáng thế. Phía Bắc làng là hệ thống núi Phượng, núi con Voi, có động tiên và chùa Tiên Sơn...
Chùa Đông Sơn và văn hóa Đông Sơn
Làng cổ Đông Sơn không chỉ đại diện cho sự phát triển liên tục từ buổi đầu dựng nước của các vua Hùng cho đến ngày nay, mà còn được biết đến như nơi đầu tiên các nhà khảo cổ đã tìm ra dấu vết của nền văn hóa kim khí rực rỡ - văn hóa Đông Sơn. Văn hóa Đông Sơn ra đời và phát triển dựa trên nền tảng của quá trình hội tụ lâu dài từ những nền văn hóa "Tiền Đông Sơn" trước đó. Và chủ nhân của văn hóa Đông Sơn chính là người Lạc Việt.
Chùa Đông Sơn: Lịch sử và những câu chuyện thú vị
Chùa Đông Sơn, còn được biết đến với tên gọi chùa Phạm Thông hoặc chùa Vân Am, có lịch sử khởi đầu từ thời Trần. Ngôi chùa cổ trên đất làng Đông Sơn gắn liền với những truyền thuyết hấp dẫn về các bậc đại sư, còn được lưu truyền đến ngày nay.
Theo thầy Thích Nguyên Phong, trụ trì chùa Đông Sơn, qua khảo cứu các thư tịch cổ như cuốn "Nam Ông mộng lục" của Hồ Nguyên Trừng, ta biết thêm về ngài Quán Viên, một nhà tu hành ở chùa Đông Sơn và danh y thời Trần. Ngài đã có công chữa bệnh cho vua Trần Anh Tông và được phong Quốc sư. Ngài còn giúp dân trừ tà, mang lại cuộc sống bình yên.
Câu chuyện chữa bệnh cho vua Trần của sư chùa Đông Sơn, tên là Quán Viên, được kể lại khá ly kỳ. Khi vua Trần đau mắt đã hơn một tháng, chữa thuốc không khỏi khiến ngày đêm nhức mỏi. Một lần, nhà vua mộng thấy có một nhà sư đến, lấy tay xoa mắt cho ngài. Vua hỏi tên tuổi nhà sư và được biết tên Quán Viên, đến để chữa mắt cho vua. Thần kỳ hơn, khi vua Trần tỉnh dậy thì mắt đã được chữa khỏi. Vua cho người đi khắp nơi tìm nhà sư tên Quán Viên và sai người mời ngài đến. Khi gặp mặt, vua Trần thấy dáng vẻ nhà sư giống hệt người đã chữa mắt cho ngài trong giấc mơ, liền phong Quốc sư và ban thưởng rất hậu hĩnh. Tuy nhiên, nhà sư Quán Viên đem hết tài sản tặng cho dân nghèo, còn mình vẫn chỉ quần áo giản đơn, một mình đi vãn du.
Ngoài ra, có truyền thuyết kể rằng, vào khoảng thế kỷ XIV, một người có họ Phạm từ dòng dõi nhà quan, xuất gia tu hành ở am núi Thanh Lương. Ngài thường mặc y phục khổ hạnh, giữ giới luật nghiêm khắc, đạo hạnh cao siêu, được người đời kính nể, đã được vua Trần ban hiệu "Tuệ thông Đại sư". Lúc già, ngài chuyển đến tu ở chùa Đông Sơn. Trong hơn 80 tuổi, Tuệ Thông Đại sư ngồi suốt 21 ngày đêm trong rừng sâu để thiền. Tuy nhiên, hổ báo kéo đến rất đông nhưng chỉ ngồi chơi xung quanh không tấn công ngài. Khi nhà sư trở về chùa và đang giảng đạo cho đệ tử, bất ngờ qua đời. Bậc chân tu này được gọi là chùa Phạm Thông (tức chùa Đông Sơn) từ đó.
Hồi sinh vẻ đẹp của chùa Đông Sơn
Chùa Đông Sơn từng trải qua thời kỳ khó khăn và bị tàn phá nặng nề bởi bom đạn chiến tranh và các nguyên nhân khác. Tuy nhiên, năm 2014, nhờ nỗ lực trùng tu, tôn tạo từ nguồn tâm huyết và công đức của người dân và phật tử, chùa Đông Sơn đã khôi phục lại diện mạo hoàn chỉnh. Đến chùa, du khách sẽ có cơ hội chiêm ngắm nhiều hiện vật quý liên quan đến văn hóa Đông Sơn và các giai đoạn sau này.
Ghé thăm chùa Đông Sơn, tôi tình cờ gặp cụ bà Lương Thị Hoan (90 tuổi) - một người dân làng cổ Đông Sơn đang có mặt tại đây. Cụ bà chia sẻ rằng mỗi ngày, bà thường đi bộ từ nhà ra chùa để vãn cảnh, nghe kinh lời kệ, tiếng chuông chùa vang vọng và làm công quả, quét dọn để chùa sạch sẽ.
Với diện tích rộng hơn 3.000m2, chùa Đông Sơn tọa lạc trong không gian của làng cổ yên bình và được truyền thuyết kể về những bậc chân tu. Ngôi chùa này chắc chắn sẽ là một điểm nhấn thú vị cho du khách khi ghé thăm đất Hàm Rồng cổ kính trong những ngày tết và xuân về.
Bài và ảnh: Trang Bùi
